1.
Người ta nói một câu ra thế nào?
Thế này: Khi có một Ý, ta sắp xếp một tổ hợp từ, rồi thốt ra các âm, theo một trật tự (ngữ pháp) để gửi một thông tin bao hàm Ý.
Có lằng nhằng quá không? Đơn giản thôi.
Ví dụ bạn định bảo anh chàng ngồi kế bên bạn đóng cửa sổ lại vì nắng chiếu vào mặt bạn: Đây là Ý. Nhưng Ý phải có Tứ, bạn phải nói một câu khéo léo kiểu giao tiếp, một thông tin để thể hiện Ý của mình:
Nếu chỉ định nói ra Ý, bạn hoàn toàn có thể nói: “Đóng cửa, nắng”. Nhưng ai lại thế. Người dám nói một câu như vậy sẽ nhanh chóng nghỉ việc, mất bạn bè và rơi vào cô độc kinh khủng.
Chính vì Ý phải diễn đạt qua Tứ, một thông tin mà ta nói ra thường đi kèm cả những thông điệp “thừa” so với Ý. Hãy nhìn lại câu này:
Bốn thành phần cơ bản này thậm chí còn có thể chia nhỏ ra hơn và cộng thêm nhiều thành phần khác nữa. Nghĩa là, Ý thì đơn giản, Tứ thì phức tạp. Muốn yêu nhau, còn phải tán tỉnh nhau. Đó chính là cuộc đời, ở đâu chẳng thế.
Nhưng hãy để ý một sự việc kì lạ. Ý thì rõ ràng là chuyện đóng cảnh cửa lại. Nhưng nếu bạn nhấn trọng âm (nói thật to) vào từng phần khác nhau của câu đó, một “nghĩa” trong “ý” lại được nhấn mạnh và bỗng trở thành trọng tâm của câu. Xem đây:
Nào, nói tôi nghe:
Bạn định đóng cánh cửa?
Hay định nhờ vả?
Hay định than phiền vì điều mình chịu đựng?
Hay định ra lệnh cho người ta?
Hay định tỏ vẻ thân ái?
Dù bạn định thế nào đi nữa, việc nhấn trọng âm đã làm câu nói mang lấy một vẻ khác hẳn nội dung ban đầu của nó. Một quá trình biến đổi chính bạn vừa diễn ra:
Dĩ nhiên cái miệng không đủ khả năng tự nhấn mạnh. Thứ nhấn mạnh chính là tính cách tiềm ẩn trong bạn. Chính tính cách của bạn, là một người hay nhờ vả, một kẻ hay phàn nàn, một kẻ thích ra lệnh hay một người thích kết thân… quyết định cách bạn sử dụng trọng âm.
Thế đấy, tính cách có thể khác với nhu cầu, ý thức, tư duy. Tâm cảm có thật và lí trí cũng có thật nốt!
2.
Hiện tượng nhấn mạnh trọng âm tạo ra những hàm nghĩa khác bên cạnh Ý của mệnh đề được gọi là:
NGỤY BIỆN TRỌNG ÂM!
Ngụy biện trọng âm thay đổi nghĩa của phát biểu thông qua những đoạn từ ngữ được nhấn giọng. Bằng cách đó, người nói thêm vào những ẩn ý vốn không nằm trong nghĩa đen của câu từ.
Người ta có thể dùng một hình thức của ngụy biện trọng âm tron văn bản bằng cách in nghiêng, in đậm… Nhưng văn bản tác động đến thị giác, không thể mạnh bằng sức tác động của thính giác. Nói và nghe là khuôn mẫu mà ngụy biện phát huy sức mạnh đáng sợ nhất của nó. Trong lời nói, trọng âm dễ dàng xâm nhập vào đầu óc người ta, gây tác động, tạo ra những ẩn ý.
Ngụy biện trọng âm có thể biến sự cấm đoán thành một trường hợp ngoại lệ. Ví dụ, bà mẹ dặn hai đứa con:
Hai đứa hoàn toàn có thể ăn và đáp lại với à mẹ đang nổi điên lên rằng:
Vậy là việc cấm đụng tay từ chỗ mang ý hoàn toàn không được ăn đồ lễ bỗng nhiên trở thành chỉ riêng việc đụng tay vào đồ ăn là bị cấm.
Hãy ghi nhớ trường hợp này, đặc biệt khi bạn soạn thảo những quy tắc, luật, điều lệ… Một luật sư khôn khéo sẽ biết sử dụng nghệ thuật ngụy biện trọng âm để bác bỏ các điều cấm áp lên thân chủ của mình. Vì mọi điều cấm thường là một trường hợp, việc của luật sự là tìm ra cụm từ sẽ biến việc thân chủ phạm tội thành chính đáng vì không hề vi phạm tính trường hợp của điều luật. Kiểu như:
Thì tôi chỉ đạp cửa mạnh thôi mà?
3.
Người Việt Nam có một tính rất đáng sợ: Hay đay nghiến. Thế nào là đay nghiến? Ấy là “đai đi đai lại” một vài từ mà người ta lỡ nói để sỉ nhục người ấy. Ví dụ, một anh nhân viên lỡ đụng vào bình hoa của sếp, nó vỡ tanh bành. Anh ta cuống quýt:
Thế là tan nát cõi lòng anh nhân viên. Tan nát hơn cả bình hoa lạnh giá.
Ngụy biện trọng âm thật ra còn đáng sợ hơn ta tưởng. Việc nhấn mạnh và nhai đi nhai lại một cụm từ của người khác có thể khiến cụm từ này mất “uy tín”. Ví dụ, tình địch của bạn nói với cô bé mà bạn thầm thương trộm nhớ:
Ý của hắn là gì? Đơn giản: Hãy yêu tôi vì tôi là người hiểu em nhất.
Hãy chia câu này làm các phần:
Giờ bạn có thể đả kích hắn ta từ bất kì hướng nào:
Có một hiện tượng tâm lí khá đặc biệt xả ra khi bạn kết hợp giọng nhạo báng với việc nhấn mạnh lại cụm từ của kẻ khác và liền đó phủ nhận từ ấy. Giả thử có một người đứng lên tuyên bố một mệnh đề rất nhân văn:
(Nói chung là mệnh đề nhân văn đã mất sạch giá trị sau khi bị ngụy biện trọng âm công kích).
4.
Tôi nhớ rằng đâu đó Hegel có nói, Lịch sử được tạo nên từ những gì ta muốn làm và không muốn làm. Thật thế, khi bạn muốn mua một bông hoa tặng người yêu vào ngày lễ tình nhân, bạn đi qua chợ, bạn chào mọi người, bạn chọn hoa và mang đến nhà cô ấy.
Ủa bạn chị định mua bông hoa để tặng thôi mà?
Sao phải làm nhiều việc không-phải-là-mua-hoa thế?
Vì để làm một việc này, cũng cần làm một việc khác. Sống là để đam mê. Nhưng sống cũng cần là để tồn tại. Theo đúng cái luật ấy, NÓI không chỉ vì Ý, còn vì TÌNH, còn là TÍNH, còn là TÂM CẢM.
Con người biết nói nhờ những tiếng hét, những tiếng la ó. Theo đó, nó hoặc sợ hãi vô cùng mà hét lên, hoặc kêu gọi mọi người giúp nó, và hét thật to. Ở những vùng miền núi xa xăm ta vẫn gặp những tiếng hát, hò vang vọng giữa không gian dài rộng. Tiếng hét, tiếng hò, trọng tâm: VỐN LÀ ĐỂ gọi người ta lại với nhau. Người ta hét to lên là vì phấn khích hoặc gặp điều bi thảm, vì muốn nhìn nhau, thông cảm cho nhau và chung tay gắng sức.
Nhưng ngụy biện trọng âm biến những âm thanh thành những lời nhạo báng, xuyên tạc, lầm lạc. Nó làm được điều ấy, vì đã tước đi của những tiếng nhấn mạnh cái nhiệt huyết bản nguyên: Đồng Cảm và Gắng Sức. Vì con người thời nay: CHỈ CÒN ÁC Ý.
Con người hiện đại đã trượt khỏi niềm tin, sự đồng cảm, sự cộng tác chân thành. Nên mỗi tiếng gọi đều có thể triệu hồi một ác ý. Mỗi lời cao giọng đều không còn nguyên những ý định ban đầu.
Đó là mảnh đất để phép ngụy biện trọng âm mọc lên, đâm chồi, mỗi lá sắc bén chĩa ra đâm vào trái tim và lí trí người khác.
Chừng nào người ta còn thiếu những thiện ý, sự hợp tác, lòng chân thành, sự đồng cảm, chừng đó, phép ngụy biện trọng âm vẫn cứ:
Như những tiếc lạc giọng ÁC Ý.
----------------
- HVHĐ, một tác giả OOPSY -